Yemek borusu varisleri, yiyecek borusunun iç yüzeyinde genişlemiş yada şişmiş damarlardır. Varisler açılır ve kanarsa dirimsel çekince oluşturabilir. Tedavi, varise yol açan karaciğer hasarını önlemeyi, varislerin kanamasını önlemeyi ve meydana gelirse kanamayı denetim etmeyi amaçlar.
Kimler risk altındadır?
Özofagus varisleri gelişen her insanoğlunun kanaması olmaz. Kanama riskini artıran bazı faktörler bulunur.
Yüksek portal tansiyon: Portal basıncı ne kadar yüksek olursa, kanama riski de o denli yüksek olur.
Büyük varisler: Varis boyutu arttıkça kanama riski artar.
Şiddetli karaciğer hastalığı: İleri siroz yada karaciğer yetmezliği riski artırır.
Devam eden karaciğer hasarı: Alkole bağlı karaciğer sirozu ve varisleri olan hastalarda alkollü içecekler içmeye devam edilmesi kanama riskini artırır.
Neden oluşur?
Karaciğer kandaki toksinleri (zehirleri) temizleyen organdır. Portal ven, kanı sindirim sisteminden karaciğere iletir (özofagus varisleri çoğu zaman karaciğer hastalığı olan kişilerde görülür). Karaciğer hastalığı olan kişilerde karaciğerdeki yoğun yara iyileşmesi dokusu (fibrozis) sebebiyle karaciğer içinde kan akışı yavaşlar ve direnç artar. Bu olduğunda, portal damardaki tazyik yükselir.
Portal damardaki yüksek gerilim (portal hipertansiyon) sebebiyle karaciğerden geçerek kalbe gitmesi ihtiyaç duyulan kan başka yollar aramaya adım atar ve kan yiyecek borusundaki damarlar başta olmak suretiyle çevredeki öteki damarlara yönelir. Bu kan damarlarının duvarları incedir ve yüzeye yakındır. Yüksek basınçlı fazla kan bu damarların genişlemesine ve şişmesine niçin olur. Midenin üst kısmındaki küçük kan damarlarında da varisler gelişebilir. Fazla kanın niçin olduğu tazyik oldukça yükselirse, varisler ani bir halde açılabilir ve kanama yapabilir. Kanama, acil tedavi gerektiren acil bir durumdur. Kontrolsüz kanama hızla şoka ve ölüme niçin olabilir. Ayrıca, portal damarda yada portal damara bağlanan dalak damarında tromboz (kan pıhtısı) varlığı da portal hipertansiyona sebep olarak özofagus özetlemek gerekirse yiyecek borusu varislerine niçin olabilir.
Hangi karaciğer hastalıkları özofagus varislerine yol açabilir?
Siroz, karaciğer hastalığının en ciddi türüdür. Sirozlu hastalarda karaciğerin her tarafında büyük skar dokusu gelişir ve kan akışının yavaşlamasına niçin olur. Siroz, alkolik karaciğer hastalığı, yağlı karaciğer hastalığı, viral hepatit yada karaciğerin öteki hastalıklarından kaynaklanabilir. Bu hastaların %90’ından fazlası hayatlarının bir döneminde özofagus varisleri geliştirecek ve averaj %30’unda gizli saklı ya da aşikar kanama olacaktır.
Yemek borusu varislerinin emareleri nedir?
Çoğu insan, varisler kanamaya başlayana kadar özofagus varisleri bulunduğunu dahi bilmez. Kanama ani ve şiddetli olduğunda, kişi oldukça oranda kan kusar. Kanama daha azca şiddetli olduğunda, kişi kanı yutabilir ve bu da siyah, katranlı benzer halde görünen dışkılara niçin olabilir. Kanama denetim edilmezse kişide nefes cilt, baş dönmesi, düzensiz nefes alma ve bilinç kaybı benzer halde şok emareleri görülebilir.
Yemek borusu varisleri iyi mi teşhis edilir?
İlerlemiş karaciğer hastalığı olan kişiler için özofagus varislerinin tertipli olarak taranması önerilir. Tarama endoskopi ile yapılır. Endoskop, ucunda bir ışık ve küçük bir kamera bulunan ince, esnek bir tüptür. Gastroenterolog, endoskopu yiyecek borusundan geçirir ve kamera yiyecek borusunun içini bir monitöre yansıtır. Gastroenterolog, genişlemiş damarları saptamak için görüntülere bakar ve boyutlarına nazaran derecelendirir. Damarlardaki kırmızı çizgiler kanama emaresidir.
BT yada MRI taraması ile görüntüleme, çoğu zaman endoskopi ile beraber özofagus varislerini teşhis etmek için de kullanılır. BT yada MRI ile oluşturulan resimler yiyecek borusu, karaciğer ve portal ve dalak damarlarını gösterir.
Yemek borusu varisleri iyi mi tedavi edilir?
Karaciğer hastalığı olan kişilerin, karaciğer üstünde ek strese ve karaciğerde daha oldukça hasara yol açan toksinlerden kaçınması gerekir. Daha sağlıklı bir karaciğeri korumak için önlemler alabilir.
Her türlü alkollü içeceklerden kaçınılmalı, ev temizleyicileri ve kimyasalların kullanımını sınırlanmalı ve yağ oranı düşük, meyve ve sebzeler, kepekli tahıllar ve yağsız proteinler açısından yüksek sağlıklı bir rejim yapılmalıdır. Sağlıklı bir vücut ağırlığını korumak da oldukça önemlidir. Portal damardaki kan basıncını düşüren ilaçlar kanama riskini azaltabilir.
Kanama riski yüksek olan hastalar, kanamayı durdurmak için kullanılan aynı tekniklerle önleyici tedavi görebilirler. En sık kullanılan teknik varis ligasyonudur.
Özofagus varislerinde kanama acil tedavi gerektiren acil bir durumdur. Hastanede hastalara kaybettikleri kanı yerine koymak için büyük oranda sıvı ve kan verilir.
Varis kanamasını durdurmak için iki değişik, cerrahi olmayan tedavi mevcuttur; gastroenterolog tarafınca meydana getirilen ve endoskop vasıtasıyla meydana gelen varis ligasyonu ve radyolog tarafınca meydana getirilen transjuguler intrahepatik portosistemik şant (TIPS).
Varis ligasyonu: Bu prosedürde, varislerden kan akışını kesmek için varislerin etrafına küçük elastik bantlar sarılmış olur. Bu işlem tek seansta gerektiği kadar damara yapılabilir. Kanama denetim altına alındıktan sonrasında, kanamanın tekrardan başlamasını önlemek için hastalara ilaç verilebilir. Herhangi bir yeni varis oluşmadığından güvenilir olmak için daha sonrasında her 6 – 12 ayda bir üst endoskopi tekrarlanmalıdır. Varis ligasyonu ile ilişkili komplikasyonlar içinde kan kaybı, yiyecek borusunun delinmesi, yutma güçlüğü ve enfeksiyon olsa da bu komplikasyonlar nadirdir.
Transjuguler intrahepatik portosistemik şant (TIPS): Şiddetli siroz sebebiyle kanaması olan özofagus varisleri olan hastalarda kullanılabilen portal kan basıncını düşürmeye yönelik bir prosedürdür. Boyundaki bir damara kateter isminde olan küçük ve ince bir tüp yerleştirilir. Kateter vücuttan hepatik ve portal damarların yakın olduğu karaciğere geçirilir. Hepatik damar, kanı karaciğerden kalbe geri taşır. Daha sonrasında kateterden bir tel geçirilir. Hepatik venden portal vene normalde olmayan bir kan akış yolu için kullanılır. Tel çıkarılır ve kateterden bağlantı bölgesine bir stent (küçük bir tel bobin) geçirilir.
Stent, portal ve hepatik venler arasındaki yeni kanala yerleştirilir. Stent bağlantı bölgesini açık meblağ, böylece kan portal venden hepatik vene daha kolay akabilir ve karaciğerden çıkabilir. Bu, portal damardaki basıncı azaltır, varislerdeki basıncı azaltır ve kanama riskinin azalması sağlanır. Bu yöntem kanamayı önlemede oldukça etkili olabilir, yalnız bilhassa karaciğer yetmezliğine bağlı beyin fonksiyonlarında bozulma ve koma dahil olmak suretiyle ileri karaciğer hastalığı olan hastalarda ciddi komplikasyonlara niçin olabilir.
Özofagus varis kanaması olan kişiler için uzun vadeli prognoz (görünüm) nedir?
Kanayan özofagus varisleri yaşamı tehdit eden bir durumdur ve hastaların %50’sine kadar ölümcül olabilir. Özofagus varis kanaması geçiren kişiler tekrardan kanama riski altındadır.
Varis ligasyonu ile tedavi, hastaların averaj %90’ında ilk kez kanama vakalarını denetim etmede etkilidir. Bununla birlikte, varis ligasyonu ile tedavi edilen hastaların averaj yarısında 1 yada 2 yıl içinde başka bir kanama hücumu olacaktır. İlaç ve yaşam seçimi değişimleri, tekrarlama riskini (kanamanın geri dönmesi) azaltmaya destek olabilir. Tabii ki sirozun da, siroza bağlı özofagus varis kanamalarının da mutlak tedavisi karaciğer naklidir.